Kültürün yansıması yok oluyor

Erzurum’un kültürünü yansıtan ve Erzurum ile bütünleşmiş Erzurum Evleri artık unutulmaya yüz tuttu.

Erzurum evlerindeki yapı sanatı kuşaktan kuşağa gelişerek sürdürülmüş ve evlerin iklim koşullarının olumsuzluklarına göre biçimlenişi yöre mimarlığına ayrı bir özellik kazandırıyor. Büyük boyutlu olan evler kalın kesme taş duvarlarla inşa edilirken belli aralıklarla yatay ahşap hatıllarla birbirine bağlanıyor. Bu uygulama ağır taş yapımının deprem yüklerini karşılayabilmesi için yapılıyor.

Kentin kuruluş süreci içerisinde yer alan Erzurum Evleri, iklim şartları, savaşlar ve afetlerden dolayı harabeye dönüşmüş ve artık yıkılma durumu ile karşı karşıya kaldı. En eskilerinin tarihi 18. yüz yıla kadar giden Erzurum Evleri, Selçuklu ve Osmanlı döneminin özelliklerini yansıtıyor.

Tarihi Erzurum Evelerinin, yapılarında çeşitli taş cinsleri uygulanmış ve bunlardan koyu renkli bazalt türü Karataş temellerde ve su basmalarında, hafif kalker cinsi olan boztaş ise binanın dış yüzeylerini oluşturan duvarlarda kullanılmıştır Kırmızı ve pembeye çalan kamber taşına bazı varlıklı ailelerin evlerinde rastlanmaktadır. Evlerin, ara duvarlarda tuğla malzemelerden yararlanılmıştır. Ancak taş ve ahşap kadar kullanım alanı yoktur. Ahşap ise taştan sonra en çok kullanılan yapı malzemesidir. Söğüt, kavak ve çam türlerinden başka ağaç cinslerine pek rastlanılmaz. Çıralı çam dayanıklı olduğundan taşıyıcı kirişlemelerde, pencere ve kapılarda, taş duvar içindeki ahşap hatıllarda kullanılmıştır.

Erzurum Evleri Taş duvarlar pencere ve kapı yanları dahil köşelerde kesme, orta kısımlarda ise moloz yığma sistemiyle inşa edilmiştir. Bu genel uygulama dışında ayrıca zengin evlerinde tüm yüzeylerin kesme taşla oluşturulduğu örnekler vardır. İç duvarlar tuğlayla örüldüğünden bağlayıcı olarak kireç harç kullanılmış ve. Bağdadi sistemle ara bölmeler yapıldığında ise iki bağdadi çıtaları arasında izolasyonu sağlamak üzere ot ya da samanla doldurulmuştur. Erzurum evlerinin cephelerinde en önemli öğe ise çıkmalarıdır. Bazı örneklerde zemin kata tavan olan üst kat döşemesi, 40 ile 90 santimetre kadar dışarıya taşırarak verev çıkmalar yapılmıştır. Diğer bazı örneklerde ise tümkat değil odaların bazıları sokağa taşırılmıştır. Plan şemasındaki Erzurum evi karakterini zemin kattaki avluya Tandırevi çözümleri belirler. Giriş kapısından içeri geçildiğinde önce avluya ulaşılır. Buradan yandaki mekanlara, tandır evine ve üst katta divanhaneye geçilir.Tandır evinin plan şeması kare, dikdörtgen ya da uzun dikdörtgen olabilir.

Erzurum evlerinin ana özelliklerini belirleyen önemli bir etkende yapı malzemesidir. Ana yapı malzemesi taş, ahşap, toprak, tuğla ve maden olarak ele alınır.