Erzurum şehir planı 1904’de çizilmiş

Erzurum şehir planı 1904’de çizilmiş Doğu Anadolu Bölgesi’nin tarihi merkezlerinden olan Erzurum, Karin, Theodosiopolis, Kalikala, Arz-ı Rum, Erzen er-Rum ve Erzen-i Rum gibi isimlerin yanı sıra, şehre ait gravür çizimleriyle de dikkat çekiyor. Avrupa’da Doğubilimciliğe artan artan ilgi nedeniyle Erzurum’a gelen çok sayıda gezginin, gördüklerini anlatmalarının yanında, şehrin görüntüsünü aktaran çizimleri de büyük önem taşıyor. Erzurum, 19. yüzyılın başlarından itibaren akın akın gelen yabancı seyyahlar kadar yerli gezgin ve tarihçilerin de ilgisini çekerken, şehrin en eski görüntülerinin başında Kurmay Yarbay Fuad Bey ve Mahmut Akok’a ait gravür çizimler geliyor. II. Sultan Abdulhamit devrinin Erzurum Vilayet Merkezi Planı özelliği taşıyan Hicri 1304-1904 tarihli Kurmay Yarbay Fuat Bey’e ait olan harita, aynı zamanda Erzurum’un ilk şehir planı olma özelliği taşıyor. Planda, toprak tabyalardan “Devre-i Muttasıla” adıyla bahsedilirken, savunma hatları diye belirtilen bu bölümlerde taştan yapılma muhtelif kapıların bulunduğu belirtiliyor. ŞEHİR HARİTASININ ÇİZİLMESİ TALİMATINI II. ABDULHAMİT’İN VERDİĞİ İFADE EDİLİYOR Haritanın tercümesinde “Toprak Tabyalar, Doğu’da Top Dağı ile birleşmekte ve sona ermektedir. Doğu’da, şehre Hasankale Caddesi ile girilmektedir. Erzurum’un önemli kapılarından Kars Kapısı da planda bu kısımda bulunmaktadır. Yol üzerinde ve Kars Kapısı yakınında, Toprak Tabya önündeki türbe ise Gümüşlü Kümbet’tir. Toprak Tabyalar’ın güneydeki kısmında güney-doğuda Abdurrahman Gazi’ye doğru Ahali Tabyası’na işaret edilmektedir. Toprak Tabyaları’nın çevirdiği Erzurum’a güneyden girişler Kumludere, Palandöken Yolu Kırkdeğirmen Deresi’dir. Kumludere Erzurum şehrini ikiye bölmektedir. Sağında Cirit Meydanı, Mezarlık, Silahhane, Mezarlık, Hasani Basri Mahallesi, Toprak Tabyalar Harput Kapısı görülmektedir. Büyük Kiremitlik ile Küçükkiremitlik Tabyaları’nı ise Kırkdeğirmen Deresi ayırmaktadır. Şimdiki Hükümet Konağı yakınındaki mevcut olmayan Harput Kapusu (El-Aziz veya Elazığ) batıya açılmakta, Kırkdeğirmen Deresi üzerinden geçen Haydari ve Kiğı yolu göze çarpmaktadır.” Sözkonusu haritanın çizilmesi talimatını II. Abdulhamit’in verdiği kaydedilirken, 1904 yılı için büyük önem taşıyan çizimde resmi ve askeri binaların bulunmaması dikkat çekiyor. KURMAY YARBAY FUAD BEY’E AİT ŞEHİR PLANININ GÖRÜNTÜSÜ ERZURUM MÜZESİ’NDE… Erzurum’un en eski ve sağlıklı görüntüsü olarak nitelendirilen Kafkasyalı Fuat Bey’e ait olan bu haritanın, Mahmut Akok tarafından da görüntüye dönüştürüldüğü ifade edildi. Cumhuriyet dönemi kültür adamlarından olan Mahmut Akok’a ait görüntüleme çizimi, Erzurum Müzesi’nde de bulunurken, bu görüntünün Erzurum’da çok az sayıda kişi ve kurumda bulunduğu dile getiriliyor. Kurmay Yarbay Fuad Bey’in çizdiği şehir planının, görüntülenmiş şekli olan gravürde, surlarının büyük bir bölümü şu anda yıkılmış olan Erzurum Kalesi dikkat çekerken, kale surlarının neredeyse şehrin büyük bir bölümünü içine aldığı gözleniyor.