Sevr Antlaşması kabul edilmiş, sonra Anadolu’nun dört bir yanı işgal altına girmiştir. Anadolu yine en zor günlerini yaşamaya başlamıştır.

 Milletimiz kan ağlıyor. Atatürk 19 Mayısta Samsun’a çıkmış, Kurtuluş meşalesini yakmak üzere de Erzurum’a gelmiştir. Erzurum’da Kongre yapılması için bütün hazırlıklar tamamlanmıştır. 23 Temmuz 1919 tarihinde yapılan bu kongrede alınan kararlar “ Kurtuluş savaşının “ temel taşını ve bir milletin adeta kader manifestosunu teşkil etmiştir: 

                             KONGREDE ALINAN KARARLAR

                 Çok kısa olarak kongrede alınan kararlar maddeler halinde;

                1-Doğuda Ermenistan devletinin, Karadeniz’de de Rum Pontus Devletinin kurulmasına asla müsaade edilmeyecek...

                2-Millet bir bütün olarak yabancı işgal ve müdahaleyi reddeder. Karşı çıkar, direnir ve böyle bir girişimi asla karşılıksız bırakmaz,

                3-İstanbul hükümeti vatanın ve istiklalin korunmasında yetersiz kalırsa,Anadolu’da geçici bir hükümet kurulacak..,

                Aslında İstanbul hükümeti çoktan antlaşmaları imzalamış tabir yerindeyse ülke zaten galip devletlere teslim edilmişti..Bu yüzden Anadolu’da Milli iradeyi temsil edecek ve vatanın her tarafını işgal etmeye kalkışmış galip devletleri Anadolu’dan püskürtüp atacak bir yeni hükümete zaten ihtiyaç vardı.Bu madde bu yüzden karar haline getirilmiş ve öyle de olmuştu...

                4-Kuvvay-i Milliyeyi (Milli orduyu ) etkin ve Milli iradeyi de hâkim kılmak esastır.

                Milletin arzu ve eğilimleri istikametinde zafere koşacak etkin ve yetkin bir ordu oluşturmak, Cumhuriyet ve demokrasiyi hakim kılmak gerekir..Millet ve ordu ikilisi o zor günlerde bile Cumhuriyet idaresi içinde düşünülmüş olması ne kadar güzel ..?

                5-Hıristiyan azınlıklara, siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozan imtiyazlar verilemez..

   Millet olarak bu hatayı 1774’de Ruslarla Kaynarca anlaşmasında yapmıştık..Bize çok pahalıya mal olmuştu :Osmanlı Devletinden kopan devletçikler bu anlaşmayla sağlanan imtiyazlar ve bu sayede yapılan kışkırtmalar sonucu meydana gelmişti..Hatta Ermenilerin doğuda bağımsız bir devlet kurma talepleri bile bu sinsi planın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştı..Bu nedenle işimizi bu sefer ta baştan sıkı tutmaya başlamıştık..

                6-Manda ve himaye kabul edilemez.

     Çok asil bir milli davranış..Millet bütün olarak 7’den 70’e herkes silaha sarıldı.Mücadeleye başlarken kimseden merhamet ve yardım beklemedi..Parola “Ya istiklal,Ya ölüm...!”dü.Ve bu ruhla zafere ulaşıldı.

                7-Milli Meclis derhal toplanacak, bütün devlet işleri meclisin denetimi altına girecek, alınan kararlar ancak bu şekilde meşruiyet kazanacaktır.

   8-Milletimiz, insani ve medeni amaçlarının değerini bilir. Sanayi, teknik ve ekonomik ihtiyaçlarımızı takdir eder.

                 Bu madde, yeni devletin yapacağı çağdaş yeniliklerle alakalı..İtiraf etmek lazım ki sanayide, teknikte ve ekonomide çağın gerisindeyiz..Milletimiz, bu dönemeçte çağın seviyesine çıkmayı hedeflemiştir.Bunun için de inkılaplar yapması gerekir. Nitekim M. Kemal Atatürk bu konuda “Yaptığımız ve yapacağımız inkılapların amacı milletimizi her bakımdan medeni bir toplum haline getirmektir..İnkılaplarımızın temel kuralı budur..”der.

                                              KONGRENİN SEBEP OLDUĞU GELİŞMELER

                Bakın bu kongre nasıl bir kader kongresi olmuş...?

-T.Büyük Millet Meclisinin açılışı ve toplanması bu kongre kararına dayanır,

-Sivas kongresi, Erzurum kongresinin tekrarı gibidir,

-Kurtuluş savaşı ve Anadolu’dan işgal güçlerinin atılması yine bu kongrede alınan kararlarla sağlanmıştır,

-Hepsinden önemlisi yeni devletin şekillenmesi, cumhuriyet rejiminin ilan edilmesi ve ülkemizi çağdaş, modern ülkelerin seviyesine yükseltilmesi kuşkusuz bu önemli kongre kararlarının sonucunda gerçekleşebilmiştir.

 Bunun için Atatürk, “Tarih bu kongremizi şüphesiz büyük bir eser olarak kaydedecektir..”demiş...

 Anadolu’da genç, çağdaş, dinamik bir devletin kurulmasından daha büyük bir eser ne olabilir ki..!

                 Erzurum, ulusal hayatımızı derinden etkilemiş bu kongre gibi daha birçok değere sahip bir kenttir. Bunun için Erzurum, ayrı bir öneme ve yere sahiptir.