Osmanlı arşivlerinde Erzurum Damgası

ERZURUM(GHA) – Tanzimat sonrası döneme ait Erzurum Temettüat Defterleri’nin Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yayınlanmayı bekledikleri bildirildi.

Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ersin Gülsoy, “Erzurum Temettüat Defterleri vakit kaybedilmeden biran önce yayınlanmalıdır.” dedi.

Tanzimat sonrası Osmanlı memleketlerindeki vergi meselesini düzenlemek, ülkenin nüfusunu tespit ve herkese ait mal varlığını ortaya koymak maksadıyla Temettüat Defterleri hazırlandığını söyleyen Gülsoy, bu manada Erzurum’a ait kayıtların da bulunduğunu belirtti. Yapılan bu sayımlar çerçevesinde Erzurum’un Müslüman mahallelerine ait 47 defter bulunduğunu ve bu defterlerin Başbakanlık Osmanlı Arşivinde muhafaza edildiğini dile getiren Gülsoy, bu defterlerde, Erzurum’a ait çok orijinal bilgilerin yer aldığını kaydetti.

ERZURUM VE TANZİMAT DÖNEMİ

Gülsoy, söz konusu kayıtların, Erzurum’un Tanzimat sonrasındaki sosyal ve ekonomik durumunu ortaya koyması açısından büyük önem taşıdığının altını çizerek, “Erzurum merkezinde yaşayan nüfus başta olmak üzere bunların mal varlıkları ve hangi meslekle iştigal ettikleri; 1844 ile 1845 tarihli bu defterlerde gayet açık bir dille ifade edilmektedir.” ifadesini kullandı.

Defterlerin düzenlenme tarihinin, günümüzden 170 yıl öncesine ait olduğuna dikkati çeken Doç. Dr. Ersin Gülsoy, “Dolayısıyla bugün bir Erzurumlu büyük dedesinin ismini, mesleğini ve mal varlığını bu defterden rahatlıkla öğrenebilir. Ayrıca Erzurum’un 19. yüzyıl sosyal ve iktisadi tarihinin ortaya konulması noktasında da bu defterler eşi bulunmaz bilgiler içermektedir. Bu sebeplerle Erzurum Temettüat Defterleri’nin bir an evvel günümüz harflerine çevrilmesi ve istifadeye sunulması gerekmektedir.” diye konuştu.

TANZİMAT SONRASI OSMANLI DÖNEMİ TEMETTÜAT DEFTERLERİ SİSTEMİ…

Fertlerin iktisadî imkânlarını tesbit etmek suretiyle kişinin ekonomik gücüne, senelik kazancına göre tarih edilecek verginin tesviyesi amacına yönelik olarak Osmanlı Devleti'nin önemli bir kesiminde emlâk, arazi, hayvanat ve temettüat sayımları sonucu oluşan ve kısaca adına Temettüat Defterleri denen defter koleksiyonları Osmanlı taşrasına ilişkin tahlilî çalışmalar için önemli istatistikî verileri kapsar. Yani kişiye kazanç sağlayacak her türlü mal varlığı, tarla, bahçe, ev, dükkan, hayvanlar ve bundan başka gelir getiren bir mesleği varsa bunların hepsi tesbit edilerek her mükellefin kişisel servetine ve senelik kazancına göre bir vergi konmaya çalışılıyor. Bu herkesin kazancına göre vergi alınması usulü fermânındaki eşitlik ilkesine dayanarak uygulamaya konulmuş, Tanzimat'ın cari olduğu yerlerde 1840-1845'te iki sayım yapılmış Temettüat Defterleri bu sayımlar sonucu oluşmuştur. İşte bu sayımlar Osmanlı taşrasının anlaşılmasına yönelik önemli istatistikî bilgiler sunar. Nüfus defterleri kadar, nüfusun tesbiti açısından mühim değillerse de Temettüat Defterleri hüviyetleri itibariyle çok daha teferruatlı bilgi ihtiva etmektedir. Hazırlandığı döneme ve ait olduğu bölgeye ilişkin kapsadığı zengin ma'lumât ile bölgenin mikro ve makro düzeyde sosyo-ekonomik profilinin çıkarılması noktasında özgün bilgiler ihtiva eder.