HACI MEHMED AĞA

  Hacı Mehmed Ağa 17. yüzyıl sonu ve 18. yüzyıl başlarında Erzurum’da yaşamış, büyük sahib-ül hayrattır. Şeceresi, Kayserili Mahmud’un oğlu Ali’nin oğlu, Hacı Mehmed Ağa dır. Bu aile büyük bir ihtimalle Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Paşanın Osmanlı devletine M.1622 yılın daki isyanında, Abaza Mehmet Paşanın kerametine inanan ve devamlı Paşanın yanında bulunan Kayserili şeyh Seyit Abdurrahim Efendi ile birlikte taraf olarak Kayseri den gelip Erzurum’a yerleşmişler. Hala bu soyadı taşıyan insanlarımız yöremizde mevcut. Bu insanlarımızın şehrimizde, eskiden kendilerine ait olan Kayserilioğlu Mezarlığı da mevcuttu.” Bu günkü Tebrizkapı-Leblebici yokuşu caddesi ile Kılkıl Sokak arasında kalan alan “ (1) Şehir düzenlemesi adı altında yok edilenlerden bir tanesi. Böylece şehir köklerinden birini kayıp etmiş, insanlarımızın ecdadıyla rabıtaları, mazileriyle bağları koparılmıştır.

         Bu tür ihmalkâr davranışlarımızın milli ve manevi tarihimiz bakımından ne kadar hatalı olduğu anlaşılmış oluyor. Mevcudiyetini korumuş olsa idi, mezar kitabelerinden o günkü tarihi durumu bu gün daha iyi tahlil etmiş olacaktık. Mezar taşları ve mezarlar devrinin tarihi şahitleridir. Bunların yok edilmesi, devlet ve millet düşmanlarına yapılan en büyük yardımdır.

        Hacı Mehmed Ağa hakkındaki bilgiyi, yaptırmış olduğu ve günümüze kadar gelebilmiş olan bu günkü Ak Bank karşısındaki Gürcükapı çeşmesi üzerinde bulunan, vakfiye özeti niteliğindeki kitabeden öğreniyoruz.

             Kitabe:

     “ 1-Sahibül hayrat vel hasenat Hacı Mehmed bin Ali aleyhima rahmet ül-bari tahsil beyt

        2-Eşed ihtiyaçlarına binaen “ve min el-mai küllü şeyin hay” fetvası üzere iptiğaen limerdatillahi Ayaz Paşa Güher

        3-Yurdi ve havalisinden harf ve deyyayi pınarı kurbunda bina eylediği havza-i

        4-Sıvacıkdan cari olmasını şart edüp ve Medine-i mezkurenin harici sur ve etrafında

        5-Hasankalesinde bazen tamir ve bazen müceddet oniki ve bil cümle altmış adet çeşmeler bina ve beş

        6-İcra-i meyah ve müceddet iki mescit ve namazgâhlar ve abdesthaneler ve kenefler ve Hasankalası

        7-Sarf içün Tebriz ve Gürcü kapıları haricinde yüz kırk iki adet dekakin ve han odaları

        8-Ve anbarları bina eyledi imdi vakfullahtır mürur-u eyyam ile hayrat-i mezkurenin bazıları tamire(muhtaç)

        9-Oldukda nazır olan ahali-i muhallelin? Tashihlerinde ihtimam etmezler ise vakıf-ı mezkûr lanete

        10-Fi sene 1134 ğurrei muharrem cilt asitanede Anadolu muhasebesinde mukayyet hulase-i vakfiye

            Anlamı:

1-Bu çeşmeyi yaptıran, hayır ve iyilikler sahibi Hacı Mehmet ibn-i Ali’dir. Allahın rahmeti onların üzenine olsun.

        2-Büyük ihtiyaçlardan dolayı ve “her şeyi sudan yarattık” hükmünce Allahın rızasını kazanmak gayesi ile Ayaz Paşa Güher

        3-Yurdu ve havalisinde yer kazanarak elde ettiği suyun Deyya-i pınar yakınında yaptırdığı

        4-Savacıkdan akmasını şart koşarak ve adı geçen şehrin sur dışında ve etrafında

        5-Hasan kale’sinde bazısını tamir ettirdiği ve bazısını yeniden yaptırdığı 12 ve toplam 60 adet çeşmeler yaptırdığı, ayrıca 5 de

        6-Su mecrası yaptırmış ve yeniden 2 mescit, namazgâhlar ve abdesthaneler ve tuvaletler yaptırmıştır.

        7-Gelirleri bunlara ve Hasan kale’sindeki evkafına sarf edilmek üzere Erzurum’da Tebriz ve Gürcü kapılar dışında 142 adet dükkân ve han odaları,

        8-Anbarlar da yaptırmıştır. Zaman geçtikçe vakfedilen bu hayır ve içtimai yardım müesseseleri tamire muhtaç

        9-Olursa o civardaki halkın hepsi bunlara nezaretle ve kontrolle mükelleftir. Bunu yapmazlar ise vakfın laneti onların üzerine olacaktır.

        10-Bu taşa yazılanlar Evkaf idaresindeki Anadolu muhasebesinde kayıtlı bulunan vakfiyesinde hülasa edilmiştir.(Hacı Mehmed evkafını) M.1723 yılında tesis etmiştir.”(2)

        Hacı Mehmed Ağanın yaptırmış olduğu iki mescitten birisi Şabahane çeşmeleri üzerindeki Şafiiler Camisidir. Diğeri Gürcü kapısında, yok olan mescit. Bu mescidi araştırdığımızda; çarşının köklü esnaflarından Hacı Selman ve Hacı Sabahattin Keleşoğlu’nun babası merhum Hacı Selahattin Keleşoğlu onun babası merhum Osman Efendiyle birlikte köyden geldiklerinde “Gürcü kapı çeşmesi sırtı 20 metre güney tarafa içeri, kapısı kavaflar çarşısına açılan, mescit önünde babasının namaz kılmasını beklediğini hatıralarında anlatmış.” Bu gün bu mescidin yerinde bir mağaza bulunmaktadır. Mescit yanında bulunan Hacı Mehmet Mektebi de tarihe karışmış.

        “Hac Mehmet’in şehrimizde yaptırmış olduğu 48 çeşmenin suları Ağzı açıktan getirilen meşhur Tophane sularıdır.”(3) Bu çeşmelerden var olan sadece Gürcü kapı çeşmesi, ondanda ne yazık ki şebeke suyu akmaktadır. Diğer çeşmelerden iki tanesi yerlerinden sökülerek, birisi Yakutiye medresesi bahçesine, bir diğeri Fen Edebiyat fakültesi bahçesine yapı malzemeleri (taşları) taşınarak maket şeklinde oturtulmuş durumdadır. Diğer çeşmeler o güzelim suları ile birlikte kayıp olmuş.

        İşte Erzurum’a çeşmeler, abdesthaneler, tuvaletler gibi su ile ilgili hayır müesseseleri yaptığı gibi mescit ve namazgâhlar, bir tanede mektep inşa ettiren büyük insan, “ Cenabı Hak güzeldir, güzeli sever, temizdir, temizi sever, cömerttir, cömerdi sever.” (H. Şerif) Allah’ın bu temiz ve cömert kulu vasiyetinde: “Zaman geçtikçe vakıf edilen bu hayır ve içtimai yardım müesseselerinin, değil kayıp olması, tamire muhtaç olursa o civardaki halkın hepsi bunlara nezaretle ve kontrolle mükelleftir. Bunu yapmazlarsa vakfın laneti onların üzerine olacaktır”. Demiş.

        Bu şehirde yaşayan insanlarımız hepimize yüklenmiş olan bu sorumluluğu biraz olsun hafifletebilmek için bu yadigârlarımıza sahip çıkılmalı, dua ve Fatihalarımıza bunları katmamız şarttır. Âcizane şahsım nerede faal halde veya kurutulmuş bir eski çeşmeye rastlasam sahibine hemen bir fatiha okumayı adet haline getirmeye çalışıyorum. Bu hayır sahiplerinin gayeleri kıyamete kadar amel defterleri kapanmasın, Fatihaları eksik olmasın, unutulmasınlar değil mi? İdi. Allah bu şehirde yaşayan bizlere hidayet nasip eylesin.

 Örnek insan Fatihalarımızda seni unutmuyoruz. Ruhun şad, Makamın cennet olsun.

     Kaynak: (1)Erzurum’da eski mezarlar S.20 Prof. Dr. Zeki Başar

                    (2)H.Yurttaş. H.Özkan Tar. Erz. Çeşmeleri ve suyolları

                   (3)Ab. Kit Erz. Tar. S.127–165–260 İ.H.Konyalı