Cami’üt Tevarih’te Erzurum damgası

SAMET ÖZÜNAL(GHA) – İlhanlı Veziri ve meşhur Tarihçi Reşidettin’e ait “Cami’üt Tevarih” adlı eserde; Erzurum’un ele geçirilişi ve sonrasına dair önemli bilgilere yer veriliyor. Sultan Alparslan’ın, Erzurum’la ilgili olarak verdiği emirden, Azerbaycan tarafından gelen Oğuz ve Selçuklu Türkmenlerinin, Palandöken, Dumlu ve Çoban Dede dağlarında yayla hayatı sürmeye başlamalarına varıncaya kadar çeşitli konularda günümüze ulaşan bilgiler, Anadolu’nun ve Erzurum’un Türkleşmesi sürecine önemli bir ışık tutuyor.

//REŞİDÜTTİN ERZURUM’U ANLATTI

Selçuklu dönemindeki fetihlere dair birçok kaynakta bulunan bilgilere ek olarak, Erzurum’un ele geçirilişi hakkında İlhanlı Veziri ve meşhur Tarihçi Reşidettin’e ait “Cami’üt Tevarih” adlı eserde de, önemli ayrıntılar bulunuyor. “Cami’üt Tevarih” adlı eserinin “Tarihi Selçukiyan” adlı bölümünde, Erzurum’un fethi ve Erzurum Fatihi olarak bilinen Emir Saltuk’tan da bahsediliyor. “Cami’üt Tevarih” adlı eserde, İlhanlı Veziri ve Tarihçi Reşidettin, Erzurum’la ilgili olarak şu bilgileri aktarıyor: “Sultan Alparslan, emirlerinin Rum ülkesi içlerine ilerlemelerini, ele geçirmelerini, buraların kendilerine, oğullarına ve torunlarına ait olacağını, ondan başka hiç kimsenin toprak üzerinde hak iddia edemeyeceğini, sahip olamayacağını söyledi. Bunun üzerine Emir Saltuk, Eren-i Rum ve civarını tamamen ele geçirdi. Artuk, Danişmend, Emir Mengücik de, onun gibi ülkeler ele geçirdiler. Erzurum ve çevresine Emir Saltuk sahip oldu.”

//ERZURUM OĞUZ KENTİ

Tarihçi Reşidettin, Emir Saltuk’un, sadece Erzurum ve çevresini ele geçirmekle yetinmediğini aktardığı eserinde, ilk Türkleşmenin de, yine Erzurum’da başladığı bilgisine yer veriyor. Fetihten sonraki süreçte Azerbaycan tarafından gelen Oğuz ve Selçuklu Türkmenlerinin, Erzurum’da iskan edilmeye başlandığı bilgisine yer verilen eserde, söz konusu dönemse, şöyle anlatılıyor: “Onlar her sene güzel bir yaylada yayladılar. Erzen-i Rum’da mutlu zamanlar geçirdiler.”

Tarihçiler, Oğuz ve Selçuklu Türkmenlerinin yayla hayatı sürdükleri dağların, Palandöken, Dumlu ve Çoban Dede civarındaki dağlar olduğuna dikkati çekerek, “Erzurum, Anadolu’nu Türkleştirilmesi sürecinde çok önemli bir ödev yüklenmiştir. Bu tarihi misyon nedeniyle de, Erzurum’dan hep; ‘Anadolu’nun Kilidi’ ve ‘Anadolu’nun Kapısı’ şeklinde bahsedilmektedir.” diye konuştular.

Öte yandan Erzurum’u ele geçiren Emir Saltuk’a ait mezarın, Üç Kümbetler olarak adlandırılan anıt mezarlardan en büyüğü olduğu sanılırken, diğer kümbetler hakkında ise, tarihi net bir bilgi bulunmuyor.